Powikłania nieleczonej cukrzycy typu II

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej to powszechny problem, który obserwujemy w pracy w gabinecie. Dotyka on coraz większą grupę osób głównie po 40 roku życia. Jednak z insulinoopornością zapoczątkowującą rozwój cukrzycy typu II  mamy do czynienia już najczęściej z pacjentami powyżej 20 roku życia. Co do tego prowadzi? Przede wszystkim nieprawidłowa dieta, siedzący tryb życia lub nadmierna masa ciała. To główne czynniki generujące rozwój zaburzeń glikemii zarówno w wieku młodzieńczym, jak i starszym.

Cukrzyca jako składowa zespołu metabolicznego

Najpoważniejszym skutkiem takiego stylu życia i stale utrzymujących się nieprawidłowych wartości glikemii jest rozwój cukrzycy typu II, której specyfika objawów zaliczana jest do tak zwanego zespołu metabolicznego. Zespół ten określany jest zgodnie jako szereg odchyleń od normy parametrów zdrowotnych, których jednoczesne występowanie wspólnie składa się na występowanie tego zjawiska. Do objawów, które pozwalają nam stwierdzić występowanie zespołu metabolicznego lub narażenie na jego występowanie, zalicza się:

• otyłość wisceralna (tak zwana otyłość brzuszna), często przy jednocześnie szczupłej sylwetce,
• podniesiony poziom trójglicerydów, według norm laboratoryjnych powyżej 150 mg/dl, jednak według norm funkcjonalnych, na których my opieramy się w pracy, już powyżej 100 mg/dl (lub leczenie zaburzeń związanych z wysokimi trójglicerydami),
• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi równe bądź wyższe 130/85 mm Hg (lub leczenie nadciśnienia),
• oraz czynnik na którym się skupimy – poziom glukozy na czczo powyżej 100 mg/dl według norm laboratoryjnych, natomiast według norm funkcjonalnych poziom glukozy na czczo powyżej 90 ng/dl (lub leczenie cukrzycy typu II).

Skupimy się dziś na ostatnim czynniku związanym z występowaniem cukrzycy typu II, a dokładniej z konsekwencjami, na które niestety bardzo narażeni są pacjenci bagatelizujący swój stan zdrowia. Nie podejmujący żadnych zmian mogących prowadzić ich do remisji choroby, wyciszenia objawów, do ich ustąpienia i często całkowitego wyrównania parametrów glikemii. Zanim jednak omówimy najważniejsze konsekwencje, poznajmy specyfikę najpowszechniej występującej w XXI wieku choroby.

Cukrzyca typu II

Cukrzyca typu II klasyfikowana również jako cukrzyca insulinoniezależna dotyka pacjentów, u których diagnozuje się insuliooporność związaną z nieprawidłową reakcją tkanek na jej działanie, z tak zwaną opornością tkanek na działanie insuliny. Pacjenci nie wymagają podawania insuliny tak jak to jest w przypadku cukrzycy typu I, gdzie przyczyną jest niemożliwość całkowitego wytwarzania insuliny przez komórki B wysp Langerhansa trzustki. Jednak z upływem czasu, zwłaszcza u osób nie leczących cukrzycy typu II (mamy tu na myśli nie tylko farmakologiczne leczenie dolegliwości i zaburzeń glikemii, ale również poza farmakologiczne związane ze zmianą stylu życia), ich zdolność do wytwarzania insuliny ulega znacznemu upośledzeniu i często wymaga podawania jej w celu utrzymania stabilnego poziomu glikemii. Nadwrażliwość tkanek i ich oporność na działanie insuliny jest stwierdzana u większości pacjentów z cukrzycą typu II, bez względu na masę ciała i występowanie otyłości. Zazwyczaj jednak mamy do czynienia z cukrzycą typu II, której towarzyszy otyłość, zwłaszcza otyłość brzuszna. Czynnikami prowadzącymi do rozwoju cukrzycy II jest wspomniany wcześniej nieprawidłowy styl życia oparty na nieodpowiedniej diecie i braku aktywności fizycznej, który w konsekwencji prowadzi do szybkiego starzenia się organizmu, otyłości, zaburzeń związanych z lipidami, ciśnieniem oraz glikemią. Mówi się również o czynniku genetycznym, który związany jest z cukrzycą typu II. Genetyczne uwarunkowania prowadzące do rozwoju tej powszechnej choroby są złożone i słabo udokumentowane. Jednak zawsze uczulamy na to, że jak ze wszystkimi schorzeniami, można owszem być bardziej predysponowanym do rozwoju danej choroby. Jednak to czy dane geny się uaktywnią w zasadniczej mierze zależy od nas samych, od tego jak się prowadzimy, żywimy i dbamy o szerokopojęty aspekt zdrowotny.

Cukrzyca typu II często przebiega nierozpoznana przez wiele lat, ponieważ rozwój hiperglikemii przebiega bezobjawowo i bardzo powoli do pewnego momentu. Wprowadzenie zmian w życiu i leczenie cukrzycy typu II, które zmniejsza glikemię do wartości prawidłowych, zmniejsza również nabytą insulinooporność i zdecydowanie poprawia jakość życia pacjentów oraz ryzyko związane z rozwojem wielu powikłań. O jakich powikłaniach świadomość muszą mieć pacjenci narażeni często z własnej woli na cukrzycę typu II oraz ci, którzy zmagają się z tą naprawdę niebezpieczną chorobą?

Konsekwencje nieleczonej cukrzycy typu II

Wczesne (ostre) powikłania cukrzycy

Do najpoważniejszej konsekwencji nieleczonej i zaawansowanej cukrzycy typu II należy śpiączka będąca bezpośrednim zagrożeniem życia dla pacjenta oraz wymagająca natychmiastowej interwencji lekarskiej. Istnieje szereg zjawisk związanych z cukrzycą typu II, prowadzących do śpiączki. Do najczęstszych jednak należy:

• śpiączka hiperglikemiczna związana z bardzo wysokim poziomem glukozy we krwi przy jednoczesnym umiarkowanym bądź głębokim deficycie insuliny,
• śpiączka hipoglikemiczna jako konsekwencja nieprawidłowego leczenia farmakologicznego, zbyt dużych dawek leków hipoglikemizujących, insuliny.

Bardzo ważne w przypadku śpiączki jest szybkie rozpoznanie jej przyczyny. Oprócz oznaczeń laboratoryjnych bardzo pomocny jest wywiad rodzinny z najbliższymi pacjenta i ustalenie jakie objawy towarzyszyły pacjentowi przed zapadnięciem na śpiączkę. To co odróżnia jedną od drugiej to przede wszystkim to, że przy śpiączce hipoglikemicznej mamy do czynienia często z hipotermią, przyspieszonym oddechem i prawidłowym nawodnieniem organizmu. Natomiast śpiączka wynikająca z hiperglikemii to często jednoczesne tak zwane spowolnienie pracy organizmu, obecność spokojnego oddechu.

Ketokwasica cukrzycowa to ostre powikłanie charakterystyczne dla cukrzycy typu I. Jednak warto i w tym miejscu o tym wspomnieć, dlatego że może rozwinąć się także u pacjentów z cukrzycą typu II wskutek na przykład rozległego urazu, zakażenia czy zabiegu operacyjnego. Do ketokwasicy cukrzycowej dochodzi, gdy w celu produkcji energii dochodzi do spalania kwasów tłuszczowych zamiast glukozy. Ma miejsce przy znacznym niedoborze insuliny lub znacznej oporności tkanek na jej działania. W takiej sytuacji cukier, mimo że krąży we krwi, nie może zostać przyjęty przez tkanki i wykorzystany do szlaków metabolicznych.

Wspomniane wyżej konsekwencje nieleczonej cukrzycy typu II (śpiączka oraz ketokwasica cukrzycowa) należą do wczesnych powikłań, które pojawiają się niemal natychmiast po zadziałaniu czynnika je pobudzającego. Mamy natomiast o wiele więcej powikłań tak zwanych późnych związanych z nieleczoną cukrzycą typu II.

Późne (przewlekłe) powikłania cukrzycy

U zdecydowanej większości pacjentów chorych na cukrzycę typu II, zwłaszcza u tych, których leczenie pozostawia wiele do życzenia, dochodzi do szeregu układowych zmian patologicznych. Zmiany te obejmują przede wszystkim układ naczyniowy, ale dotyczyć mogą również wzroku, układu nerwowego, skóry. Dochodzi często do infekcji dotyczących również osób nie cierpiących na cukrzycę typu II. Jednak zaznaczyć należy, że pacjenci z cukrzycą II przechodzą je zdecydowanie częściej, dłużej i z wieloma powikłaniami.
Wszystkie znane powikłania cukrzycy mogą występować w obu jej typach, jednak niektóre z nich są zdecydowanie bardziej charakterystyczne dla cukrzycy typu II. Tak jest między innymi z problemami ze wzrokiem. Dotyczą one pacjentów zarówno z cukrzycą typu I, jak i II, jednak bardziej specyficzne są dla drugiego typu zaburzeń glikemicznych. Z jakimi powikłaniami związanymi ze wzrokiem mamy do czynienia w przypadku nieleczonej bądź nieprawidłowo leczonej cukrzycy typu II?

• Retinopatia cukrzycowa stanowiąca najpowszechniej występujące zaburzenie oczne w tej grupie pacjentów. Związane jest to tym, że często cukrzycy towarzyszy nadciśnienie tętnicze, będące jedną z przyczyn rozwoju retinopatii cukrzycowej. Dotyczy patologicznych zmian w obrębie siatkówki prowadzących do utraty ostrości widzenia, często również do całkowitej utraty wzroku.
  Zaćma (katarakta) to zmętnienie soczewki oka i znacznego zmniejszenia jej przejrzystości co może doprowadzić do całkowitej utraty widzenia. Charakterystycznym objawem zaćmy jest stopniowa utrata ostrości widzenia.
  Jaskra to choroba uszkadzająca nerw wzrokowy, prowadząca stopniowo do pogorszenia i utraty wzroku. Najczęściej rozwija się powoli i długo nie dając żadnych objawów.
• Do kolejnych powikłań będących konsekwencją nieleczonej i nieprawidłowo prowadzonej cukrzycy typu II należą powikłania nerkowe i rozwój nefropatii cukrzycowej. Specyfiką choroby jest postępująca niewydolność nerek. Początkowym objawem nefropatii cukrzycowej jest białkomocz, następnie wraz z postępowaniem stanu chorobowego i pogorszeniem czynności nerek dochodzi do nadmiernego gromadzenia mocznika i kreatyniny we krwi. W miarę postępującego uszkodzenia nerek, będącego konsekwencją permanentnie wysoko utrzymującego się stężenia glukozy we krwi rozwija się nadciśnienie tętnicze, a także stanowi to często początek rozwoju miażdżycy naczyń wieńcowych i mózgowych. W przypadku diagnostyki nefropatii cukrzycowej przyjmuje się, że stężenie kreatyniny 3 mg/dl jest niepojące i wymaga konsultacji nefrologa.
• Powikłania neurologiczne związane z występowaniem neuropatii obwodowej oraz autonomicznej stanowią najczęściej występujące powikłania cukrzycy typu II. Do powikłań tych, których konsekwencją jest nieprawidłowe prowadzenie pacjentów należą:

– Obwodowa neutropatia czuciowa, która związana jest z postępującą utratą czucia poprzedzoną parestezją o charakterze kłucia, mrowienia oraz narastającymi bólami, które mogą trwać nawet latami. Charakterystyczne są bóle nasilające się w trakcie nocy, często wybudzające pacjentów ze snu. Dolegliwości w obrębie kończyn dolnych mogą prowadzić do niesprawności w tym obrębie i uniemożliwiać chodzenie. Typowe zespoły rozwijające się u chorych na neuropatię czuciową są generalnie związane z niezdolnością do odczuwania urazów i obejmują w głównej mierze stopy (znana większości tak zwana „stopa cukrzycowa”) i dłonie, deformacje kolan i stawu skokowego.

– Neuropatia ruchowa, występująca zdecydowanie rzadziej niż wyżej omówiona neuropatia czuciowa, jednak stanowi jeden z powikłań nieleczonej cukrzycy typu II. Jej specyfika związana jest z opóźnionym przewodzeniem w nerwach ruchowych oraz osłabieniem i zanikiem mięśni. Objawem charakterystycznym dla pacjentów jest nagłe osłabienie siły mięśniowej w obszarze odpowiadającym unerwieniu przez określony nerw. Przykładem może być opadająca bezwładnie stopa po uszkodzeniu nerwu strzałkowego. Taka sama sytuacja może mieć miejsce w przypadku dłoni i jej bezwładne opadanie po uszkodzeniu nerwu odpowiadającego za jej prawidłową pracę. Zdarzają się również porażenia nerwów czaszkowych i mogą prowadzić do opadania powieki, zeza, niemożności poruszania okiem a niekiedy nawet do porażenia nerwów twarzowych co często prowadzi do ich deformacji.

• Do kolejnych równie poważnych konsekwencji nieleczonej cukrzycy II należą powikłania sercowo – naczyniowe. Zdecydowanie częściej niewydolność serca u chorych na cukrzycę typu II jest następstwem miażdżycy naczyń wieńcowych, jednak nieprawidłowe leczenie zaburzeń glikemii nasila ten proces i przyspiesza go, często nie dając pacjentom żadnej szansy. Zawał serca występuje nawet do pięciu razy częściej u chorych na cukrzycę II niż u osób bez zaburzeń glikemii. Okazuje się, że stanowi główną przyczynę śmierci pacjentów chorych na cukrzycę typu II. Zmiany dotyczące dużych naczyń w cukrzycy prowadzą do rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych. Odpowiadają one za większą częstotliwość występowania u pacjentów chorych na cukrzycę wyżej wspomnianego zawału mięśnia sercowego oraz udarów i zatorów mózgu.
• Często wygląd skóry i jego nieprawidłowości nie są kojarzone z cukrzycą typu II i wciąż niestety rzadko, zwłaszcza w środowisku pacjentów, klasyfikuje się je jako powikłanie zaburzeń glikemii. Zmiany skórne w cukrzycy typu II nazywane dermopatiami cukrzycowymi, dotyczą obecności brązowych atroficznych plam na skórze , szczególnie w okolicach kości piszczelowych. Te charakterystyczne objawy skórne mogą stanowić skutek zwiększonej glikacji białek tkankowych oraz uszkodzonych naczyń. Często taki obraz występuje u chorych z niewyrównaną glikemią oraz ze znaczną hipertriglicerydemią (wysokimi trójglicerydami we krwi).
• Tak samo jak zmiany skórne, również zmiany w obrębie tkanki kostnej stanowią poważne powikłanie u pacjentów chorych na cukrzycę typu II i często uniemożliwiają normalne funkcjonowanie i całkowitą samodzielność. Demineralizacja kości występuje znacznie częściej u chorych na cukrzycę typu II. Zmniejszona może być również gęstość mineralna kości. Wszystko to prowadzić może do znacznych kontuzji i urazów, które znacznie utrudniają komfort pacjentom z nieleczoną i niewyrównaną cukrzycą typu II. Zwłaszcza u starszych pacjentów, którzy ulegają urazom obserwować można pewne powtarzalne zjawisko, dotyczące dużych trudności w gojeniu, regeneracji i odbudowy złamania

---

Powikłań nieleczonej cukrzycy jest mnóstwo i każda z konsekwencji może stanowić wiele kolejnych komplikacji, utrudniać komfort życia pacjentów i niekiedy być bezpośrednim zagrożeniem życia (jak w przypadku śpiączki) lub rozpoczynać całą kaskadę kolejnych dolegliwości i stanów chorobowych. Jest wiele osób bagatelizujących swoją sytuację zdrowotną, które mając świadomość do czego prowadzić może nieprawidłowy styl życia nadal kontynuuje swoje błędne nawyki pogarszające swój stan. Jest również wielu pacjentów, którzy takiej świadomości nie mają lub przekonywani są przez swoje autorytety w dziedzinie medycyny, że zmiana diety i zmiana dotychczasowego stylu życia nie mają znaczenia w kontekście chęci wyrównania glikemii oraz że farmakologiczne metody są tymi jedynymi i skutecznymi. Każdy ma prawo do zdania. Nasze opiera się na tym jakie postępy obserwujemy u swoich pacjentów nawet w zaawansowanym stadium cukrzycy typu II, którzy przez chęć zmiany i powrotu do zdrowia zawalczyli o to by uniknąć wszystkich wyżej wymienionych dolegliwości i powikłań oraz znacznie poprawić jakość swojego życia. Nie kwestionujemy leczenia farmakologicznego, ale zawsze zachęcamy do tego aby również zmienić wszystko to, co nieprawidłowe w dotychczasowym żywieniu. Wtedy można mówić o wielotorowym leczeniu i przeciwdziałaniu objawom cukrzycy typu II.